Ο άγνωστος σταθμός του ηλεκτρικού - «Ζει» 129 χρόνια στην υπόγεια Αθήνα

Ένας άγνωστος στο ευρύ κοινό σταθμός του ηλεκτρικού υπάρχει στην υπόγεια Αθήνα.

Κάτω από τα πολυώροφα κτίρια και τις πολυσύχναστες λεωφόρους στην «καρδιά» της Αθήνας βρίσκεται κρυμμένο ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της που σε πολλές περιπτώσεις λίγοι γνωρίζουν. Το ίδιο συμβαίνει και με έναν άγνωστο στους πολλούς σταθμό του ηλεκτρικού που ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξή του και που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα.

Βέβαια, δεν λειτουργεί πλέον για την εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού, αλλά καλύπτει τις ανάγκες κυκλοφορίας του πολυσύχναστου μέσου, του πρώτου σιδηρόδρομου της Ελλάδας. Έτσι, πολλά δομικά στοιχεία του σταθμού και οι γραμμές είναι λειτουργικά 129 σχεδόν χρόνια μετά τα εγκαίνιά του.

Πρόκειται για τον παλιό σταθμό του ΗΣΑΠ στην Ομόνοια, ο οποίος αντικαταστάθηκε με τον γνωστό σημερινό σταθμό - τοπόσημο για ολόκληρη την Αθήνα και σημείο αναφοράς για κατοίκους και επισκέπτες έναν και πλέον αιώνα τώρα.

Ποιος όμως γνωρίζει ότι ο παλιός σταθμός υπάρχει μερικές εκατοντάδες μέτρα από τον σημερινό; Σίγουρα λίγοι, οι οποίοι γίνονται ακόμα λιγότεροι εάν τούς συγκρίνει κανείς με τους χιλιάδες ανθρώπους που μετακινούνται καθημερινά μεταξύ Πειραιά, Κηφισιάς και των ενδιάμεσων σταθμών.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι, παρόλο που οι διαθέσιμες πηγές είναι λιγοστές και ακόμα λιγότερο γνωστές, ορισμένοι έχουν ασχοληθεί με τον «άγνωστο» αυτό σταθμό.

Από τα πιο πρόσφατα εγχειρήματα αξίζει να αναφέρουμε τη σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για τον ελληνικό σιδηρόδρομο που προβλήθηκε το 2022, όπου υπάρχει σχετική αναφορά.

Άποψη της πλατείας Ομονοίας πριν την έναρξη των εργασιών για την κατασκευή του νέου σταθμού στις 7/1/1928 | Αρχείο ΗΣΑΠ / Eurokinissi

Ο άγνωστος σταθμός του ΗΣΑΠ που «ζει» μέχρι σήμερα

Σήμερα πλέον ο σταθμός έχει μετατραπεί σε βοηθητικό χώρο εναπόθεσης συρμών, όπως μπορεί να διαπιστώσει ο παρατηρητικός επιβάτης. Μπορεί δηλαδή να έχει μία φευγαλέα εικόνα ενός τμήματος των εγκαταστάσεων αρκεί να βρίσκεται σε ένα συνηθισμένο καθημερινό δρομολόγιο.

Συγκεκριμένα, οι επιβάτες του ΗΣΑΠ λίγο πριν φτάσουν ή αφότου αναχωρήσουν από τον σημερινό σταθμό «Ομόνοια» προς την πλευρά του Πειραιά, μπορούν να δουν μία πλευρική σήραγγα που ενώνεται με την κύρια γραμμή καθόδου.

Μάλιστα, αν κάποιος κοιτάξει ακόμα πιο προσεκτικά μπορεί να δει κάτω από το λιγοστό φωτισμό τα πετρόχτιστα τοιχώματα του παλιού αυτού σταθμού. 

Από πάνω ακριβώς βρίσκεται μια μικρή πλατεία και το κτίριο του ΗΣΑΠ, στη διασταύρωση των οδών Αθηνάς και Λυκούργου, όπως «μαρτυρούν» άλλωστε και οι ελάχιστες φωτογραφίες που βρίσκονται στη διάθεση του κοινού.

Όπως μπορεί να διακρίνει κανείς, ο σταθμός ήταν ημιυπαίθριος, θυμίζοντας τον αντίστοιχο στο Μοναστηράκι. Ένα κομμάτι του ήταν υπόγειο και το υπόλοιπο ανοιχτό.

Άποψη του παλιού σταθμού της Ομόνοιας στη διασταύρωση Αθηνάς και Λυκούργου | Αρχείο ΗΣΑΠ / Eurokinissi

Το σκέπαστρο φαίνεται πως ήταν φτιαγμένο από χυτοσίδηρο, με κολώνες όπως περίπου αυτές που συναντάμε στο Μοναστηράκι, όπως φαίνεται και σε φωτογραφία που περιλαμβάνεται στην παρακάτω ανάρτηση της «Ευωνύμου Οικολογικής Βιβλιοθήκης».

Ο παλιός σταθμός στην Ομόνοια λειτουργούσε ως ο τερματικός σταθμός του ΗΣΑΠ που ένωνε την Αθήνα με τον Πειραιά. Χρησιμοποιήθηκε όμως για μόλις 35 χρόνια, μέχρι τον Ιούλιο του 1930, οπότε και παραδόθηκε ο νέος σταθμός που γνωρίζουμε σήμερα -«παραλλαγμένος» βέβαια και αυτός, μετά το «λίφτινγκ» για τη σύνδεση με τη γραμμή 2 του μετρό.

Ο νέος σταθμός θα εξυπηρετούσε επίσης το έργο της επέκτασης της γραμμής του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου προς τα βόρεια.  

Τα εγκαίνια και ο Τύπος της εποχής

Ο «άγνωστος» λοιπόν σταθμός του ΗΣΑΠ εγκαινιάστηκε στις 17 Μαΐου 1895. Τότε ακόμη το μέσο ήταν ατμοκίνητο, ενώ θα μετατραπεί σε ηλεκτροκίνητο εννέα χρόνια αργότερα, το 1904.

«Η εταιρία του απ' Αθηνών εις Πειραιά σιδηροδρόμου, γνωστοποιεί ότι από χθες Τετάρτης (17 Μαΐου) ετέθη εν ενεργεία η γραμμή της Προεκτάσεως διά της αμαξοστοιχεία της αναχωρούσης εκ Πειραιώς τη 2 μ.μ. και εκ του σταθμού της Πλατείας Ομονοίας τη 2:30 μ.μ», αναφέρει ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ακρόπολις».

Ομολογουμένως, για τους κατοίκους της Αθήνας ένας υπόγειος σιδηρόδρομος ήταν κάτι πρωτόγνωρο και στους ανθρώπους της εποχής προκαλούσε δέος, ακόμα και... φόβο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει δημοσίευμα της εφημερίδας «Άστυ». 

«Οι τροχοί όλοι έτριξαν και το τραίνον ετέθη βραδέως εις κίνησιν. Οι περισσότεροι εντός του τραίνου έκαμαν ευλαβώς το σημείον του σταυρού, προσηλώσαντες διά των θυρίδων έξω τα βλέμματα», έγραφε η εφημερίδα.

Σε άλλο δε σημείο αναφέρει: «Εδώ εις τας υπογείους αυτάς σήραγγας γίνονται τα φοβερώτερα κακουργήματα, αι τολμηρότεραι δολοφονίαι... ήτο η μόνη ομιλία, η οποία ελέχθη μέσα εις το βαγόνιον».

Από την πλευρά του, σύμφωνα με το σατυρικό «Σκριπ» πολλοί προεξοφλούσαν την αποτυχία του έργου:

«Εις των δειλών τούτων έλεγε προς τινά υπάλληλον του σιδηροδρόμου:

- Πού είνε, σάς παρακαλώ, το συμβολαιογραφείον του σιδηροδρόμου;

- Τι θέλετε;

- Θέλω να μπώ στον υπόγειον και επιθυμώ να κάμω την διαθήκην μου...

Σημειωτέον, ότι αυτός που ήθελε να κάμη την διαθήκην του δεν είχε πεντάρα να διαθέση».

Ο νέος σταθμός

Ο νέος εξολοκλήρου υπόγειος σταθμός «Ομόνοια» εγκαινιάστηκε στις 21 Ιουλίου 1930 και μάλιστα με... «εξαιρετικήν επισημότητα», όπως αναφέρει η εφημερίδα «Πατρίς» στο φύλλο της επομένης με το δημοσίευμα να συμπληρώνει χαρακτηριστικά:

«Ο σταθμός είνε κομψότατος, έχει γίνει, δε, κατά τας διαβεβαιώσεις τών ανωτέρων υπαλλήλων της Ηλεκτρικής Εταιρίας, συμφώνως προς τα τελευταία πρότυπα των σταθμών του Βερολίνου και του Αμβούργου».

Αμαξοστοιχία, ενώ σχίζει το χάρτινο διάφραγμα και εισέρχεται στον σταθμό της Ομόνοιας κατά την τελετή εγκαινίων στις 21/71930 | Αρχείο ΗΣΑΠ / Eurokinissi

Το παρών στα εγκαίνια θα δώσουν ο πρωθυπουργός, Ελευθέριος Βενιζέλος, καθώς και ο τότε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, Ιωάννης Δροσόπουλος.

Όπως αποκαλύπτεται, σχέδια για επιπλέον σιδηροδρομικές γραμμές που τελικά υλοποιήθηκαν περίπου επτά δεκαετίες αργότερα με την κατασκευή του μετρό, γινόταν ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου.

«Λαμβανομένου δε υπ' όψιν ότι η τάσις της πόλεως προς επέκτασιν από νότου προς βορράν ακολουθεί σταθεράν κατεύθυνσιν, από μακράς ήδη σειράς ετών, δεν πρέπει ν' αμφιβάλλωμεν, ότι ο νέος ούτος σταθμός και το νέον τούτο τμήμα της Σήραγγος θα καταστή δυνατόν μελλοντικώς να συνδυασθώσι και με άλλους κλάδους υπογείου συγκοινωνίας, τουθ' όπερ αναμφιβόλως θα αποτελέση μέριμναν και έργον μεταγενεστέρων μας», υπογράμμισε ο Ιωάννης Δροσόπουλος στον λόγο που εκφώνησε κατά τα εγκαίνια, σύμφωνα με δημοσίευμα του «Ημερήσιου Τύπου» της 22ας Ιουλίου 1930.

Η πλατεία Ομονοίας την ημέρα των εγκαινίων του νέου σταθμού στις 21/7/1930 | Αρχείο ΗΣΑΠ / Eurokinissi

Οι 8+1 σταθμοί της ιστορίας του ΗΣΑΠ

Σύμφωνα με την Αττικό Μετρό ΑΕ, οι σημαντικότεροι «σταθμοί» στην ιστορία του μέσου είναι οι εξής:

1. 1869 - Ίδρυση Σιδηροδρόμων Αθηνών - Πειραιώς (ΣΑΠ) από Βρετανούς επιχειρηματίες
2. 1875 - Οι ΣΑΠ περιέρχονται σε ελληνικά ιδιωτικά συμφέροντα
3. 1895 - Επέκταση γραμμής Θησείο - Ομόνοια, οπότε και παραδίδεται ο σταθμός
4. 1904 - Μετατροπή σε ηλεκτροκίνηση
5. 1926 - Αλλαγή ονομασίας σε Ελληνικοί Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι (ΕΗΣ)
6. 1926 - Επέκταση Ομόνοια-πλατεία Αττικής
7. 1957 - Επέκταση Αττική - Κηφισιά
8. 1976 - Κρατικοποίηση ΕΗΣ και αλλαγή ονομασίας σε Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι Αθηνών-Πειραιώς (ΗΣΑΠ)
9. 2004 - Υλοποίηση του προγράμματος αναβάθμισης των σταθμών, του τροχαίου υλικού και του ηλεκτρομηχανικού εξοπλισμού της Γραμμής 1

Πηγή: https://www.reader.gr/ellada/o-agnostos-stathmos-toy-ilektrikoy-zei-129-hronia-stin-ypogeia-athina/545777